Feit of Fictie

Waarheid of Fantasie?

Je zou kunnen zeggen dat als iets fictie is of blijkt te zijn het niet zo van belang is. Dat je het niet serieus hoeft te nemen. Maar is dat wel zo? Zeker in het geval dat iets gebeurd zou kunnen zijn. Veel van de literatuur, de boeken die we lezen zijn onder te brengen in de rubriek ‘fictie’. Fictie is niet ‘onwaar’, fictie is ook vaak een mengeling van fictie en non-fictie. Maar in de theatervoorstelling die we deze week meemaakten loopt alles ineens door elkaar…

The Making of Berlin

Als bezoekers van het bijzondere theaterstuk ‘The making of Berlin’ werden we met het thema ‘Feit of Fictie’ op een subtiele manier geconfronteerd. Dat was op dinsdag 9 mei 2023 in het theater De Grote Post in Oostende. We waren daarnaar uitgeweken omdat we in Nederland geen tickets meer konden bemachtigen. Iedereen wilde het meemaken. Dat kwam o.a. ook door de 5-sterren recensies van de Volkskrant (‘een van de belangwekkendste producties van dit jaar) en De Standaard (‘de geniale theaterfilm overdondert van begin tot eind: een misleidend meesterwerk’).

De voorstelling is een stil makende, aangrijpende mix van film, documentaire, theater en (live) muziek. Een samenwerking van de theatergroep Berlin en de Vlaamse Opera. Centraal staat het aangrijpende verhaal

The making of Berlin is het uitzonderlijke verhaal van een Berliner (Friedrich Mohr) die in 1945 werkte als orkestregisseur bij de Berliner Philharmoniker. De Vlaamse theatergroep BERLIN pakt het verhaal op na een toevallige ontmoeting met Mohr. BERLIN wil proberen het verhaal zichtbaar te maken, uit te voeren. Dit met de hulp van Mohr en o.a. het orkest van Opera Ballet Vlaanderen en radiozender Klara (we zien Chantal Pattyn). Gaandeweg vindt BERLIN echter barsten in het relaas van Mohr en komt het hele project op de helling te staan. De productie is al zover onderweg dat besloten wordt het verhaal nu te gaan zien als fictie. Maar daardoor wordt het verhaal niet minder van belang, het blijft indrukwekkend wat er gebeurd had kunnen zijn.

Het verhaal van Mohr

Mohr was in 1945 als jongeman al orkestregisseur – een soort manusje van alles – van de Berliner Philharmoniker, een van de beste orkesten ter wereld. Tegen het einde van de oorlog, toen hij doorkreeg dat de Russen in opmars waren en de bombardementen in Berlijn toenamen, bedacht hij met een aantal orkestleden een plan: een deel van Wagners Götterdämmerung (Siegfrieds Trauermarsch) spelen in een aantal bunkers verspreid over de stad en dat concert met veldtelefoons doorseinen naar de radio. Als een soort einde van alles. Vlak voor de uitvoering in april 1945 strandde het plan, maar de theatermakers van BERLIN raakten zo onder de indruk van Mohrs verhaal dat ze zijn droom van een ondergrondse Götterdämmerung alsnog wilden realiseren. (Wat een indrukwekkende muziek is dat trouwens! Luister en kijk de video onderaan dit stuk).

Aldus ontstond The Making of Berlin, een zoektocht naar de mogelijkheden om anno 2020 de dodenmars alsnog op te voeren in de tot bunkers omgebouwde kelders van de Vlaamse Opera in Gent en Antwerpen. Dat alles is gefilmd door Fien Leysen en het levert een documentaire op waarin de ontroerende gesprekken met Friedrich Mohr worden versneden met soms hilarische scènes van vergaderingen op het kantoor van BERLIN met twijfelende medewerkers en mistige dramaturgen.

In een diepere laag gaat The Making of Berlin ook over goed en fout in tijden van oorlog. Bij de Berliner Philharmoniker klonk geen protest toen zes Joodse orkestleden werden ontslagen; er werd gewoon doorgespeeld, ook ter ere van Hitlers verjaardag. In een van de mooiste scènes uit de film ontmoet Mohr een oude vriend die ook in het orkest speelde. Aan hem dankt hij de zin die hij zijn leven lang niet zou vergeten: ‘Wij zullen ons niet de woorden van onze vijanden herinneren, maar het zwijgen van onze vrienden.’

Tot slot

The Making of Berlin is een fascinerende voorstelling die je van begin tot eind (110 minuten) in de greep houdt, halverwege ineens voor grote dramatische verwarring zorgt, vervolgens ingenieus speelt met de vraag ‘wat is fictie, wat is fantasie?’ en ten slotte door de muziek zelf naar een aangrijpend slotakkoord toewerkt. De man, de droom, de dood – dat is het, meer niet, maar allesomvattend.

Korte trailer:

Götterdämmerung, ook wel genoemd ‘Siegfrieds Tod’.

Götterdämmerung, is het laatste deel uit Wagners (1813-1883) operacyclus de Ring des Nibelungen. Het opent met een lange ouverture (voorspel). Daarna volgen drie bedrijven. Het stuk dat zich afspeelt in de laatste nacht is een en al treurnis. Dramatische gebeurtenissen volgen elkaar op tot de val van de held Siegfried. Er wordt bevolen een brandstapel op te richten waarop de dode Siegfried gelegd wordt. De ring wordt eveneens in het vuur geworpen en wordt van haar vloek bevrijdt.

Het laatste deel, de treurmars ‘Siegfrieds Tod’ wordt uiteindelijk in de film vanuit vier ‘quasi’ bunkers door vier groepjes van de musici van de Vlaamse Opera gespeeld. 10 minuten duurt het, Indrukwekkend, je verstilt helemaal, de (uitverkochte) grote zaal luisterde en was ontroerd. De meesten bleven daarna nog een poosje zitten, zomaar weggaan was moeilijk.

Luister en kijk hieronder naar de gehele 10 minuten van de treurmars. Gespeeld door het London Philharmonic, onder leiding van Klaus Tennstedt.

Siegfrieds treurmars

___________________________________

Toegift

Der Ring des Nibelungen: hoe alles en iedereen ten onder gaat aan afgunst, machtswellust en bedrog

De plot van “Der Ring des Nibelungen”, de over vier avonden verdeelde operacyclus van Richard Wagner, is eigenlijk heel simpel: hoe alles en iedereen ten onder gaat aan afgunst, machtswellust en bedrog. Dat geheel wordt aan de hand van door Wagner zelf herdichte oud-Germaanse mythes uitgesmeerd over veertien uur. Der Ring des Nibelungen is bij uitstek de realisatie van Wagners idee van het “Gesamtkunstwerk”, de op het toneel voorgestelde versmelting van beeld, tekst en muziek. Uitgangspunt daarbij was dat juist door het versmelten der kunsten een dergelijk “Gesamtkunstwerk” voor iedereen direct toegankelijk zou zijn. Dat laatste bleek een illusie, al was het alleen al omdat de muziek, en dan vooral het orkest, de boventoon voert. Daarin klinken namelijk de “leitmotiven”, die de handeling zowel verduidelijken als becommentariëren. De benodigde extra concentratie en moeite voor het bevatten van dit gigantische muziekdrama wordt echter rijkelijk beloond: “Der Ring des Nibelungen” is geen opera maar een ervaring. (JvG)