‘Hij lijkt meer op ons dan we denken’
In zijn boek ‘Buitengewoon Bewustzijn is Peter Godfrey-Smith op zoek naar de ontwikkeling van intelligentie bij dieren. Hij zoemt daarbij in op een groep dieren: de koppotigen en met name de Octopus. Robert Dijkgraaf op de kaft van het boek: “Zijn zoektocht naar het prille begin van het bewustzijn leidde hem naar de koppotige en de evolutie van een eigen, uniek bewustzijn, dat zich parallel aan dat van de mens ontwikkelde…een indringende kijk op de intelligentie van de octopus, die meer op ons lijkt dan we denken.”
Gemeenschappelijke voorouder
De octopus en de mens hebben een gemeenschappelijke voorouder (gewervelden en weekdieren). Laag in de evolutieboom bevindt zich de splitsing (ongeveer 500 miljoen jaar geleden): de tak die naar ons mensen leidt en de tak die naar de koppotigen leidt. Onze laatste gemeenschappelijke voorouder was waarschijnlijk een macaron-achtig wezen met een eenvoudig zenuwstelsel, de Kimberella. Toch hebben van daaruit de zenuwstelsels zich kunnen ontwikkelen binnen een groot aantal takken hoger in de boom. Uiteindelijk leidend tot de grote breinen van de mens en de koppotige. Een artikel uit de Volkskrant uit 2022: Stammen wij af van de blobwezens van een half miljard jaar geleden? Zou zomaar kunnen.
Raadselachtige intelligentie
Er zijn veel experimenten gedaan om na te gaan hoe intelligent de octopus is. Daarbij blijken ze slim, maar ook weer niet geniaal. Ze kunnen bv een weg leren vinden in een doolhof en een deksel van een potje draaien om er voedsel uit te halen. Maar volgens de wetenschappers leren ze dat traag. Maar er zijn anekdotes die tonen dat er veel meer aan de hand is. Deze bevindingen hebben te maken met octopussen in ‘gevangenschap’, niet perse ten behoeve van experimenten. Ze hebben snel door hoe ze de omstandigheden kunnen beïnvloeden.
Stiekem het licht uit doen in het aquarium
Octopussen in twee aquaria van de Universiteit van Otago in Nieuw-Zeeland hebben zichzelf geleerd om het licht uit te doen door stiekem een straal water tegen de lamp te spuiten en zo kortsluiting te veroorzaken. Op den duur werd dat een te grote kostenpost. De octopussen zijn toen weer in het wild vrijgelaten.
Het natspuiten van niet aardige verzorgers
Op hetzelfde lab als de vermaledijde lichtuitspuiters, ontdekten de octopussen al vrij snel hoe het leven in de nieuwe omstandigheden er aan toegaat. Het heeft er alle schijn van dat ze hun verschillende verzorgers kunnen herkennen en zich tegenover elk individu anders gedragen. Het was niet duidelijk waarom, maar een van de octopussen ontwikkelde een afkeer voor een van de verzorgers. Elke keer dar deze verzorger langs het aquarium liep kreeg ze een flinke waterstraal in haar nek. Daar zijn meer voorbeelden van. Op Dalhousie University spoot een zeekat (inktvis, verwant met de octopus) alle nieuwe bezoekers nat, maar niet de blijkbaar bekende, regelmatige bezoekers.
Bewust zijn van de situatie, veroorzaken overstroming
Vissen zijn er zich volstrekt niet van bewust dat ze in een aquarium zitten, in een onnatuurlijke omgeving. Octopussen wel, die weten dat ze in zo’n vreemd aquarium zitten en dat jij daarbuiten bent. Dat besef beïnvloedt al hun gedrag. De filosoof Stefan Linguïst bestudeerde ooit dat gedrag in een lab. ‘Zijn’ octopussen morrelden aaltijd aan hun waterreservoir en beproefden het. Sommige octopussen verstopten expres het overloop slangetje van het reservoir (stopten er een tentakel in), misschien om het waterpeil te verhogen? In ieder geval leidde het tot diverse overstromingen in het lab!
Demonstrerende octopus
Een andere ervaring had een onderzoeker van koppotigen in Pennsylvania. Joan Boal van de Millersville University. Dat gaat over een protest van een octopus over het tweederangs eten dat ze kregen. Octopussen zijn dol op krabben, maar ze kregen alleen diepvries garnalen of pijlinktvisjes. Het duurt even, maar de meeste octopussen doen het er toch maar mee. Behalve die ene slimmerik. Toen Joan terug liep zag ze dat hij het stuk pijlinktvis niet had opgegeten. Hij hield het demonstratief omhoog. Terwijl Joan toekeek bewoog de octopus langzaam richting het afvoerpijpje, zijn ogen strak op haar gericht. Eenmaal daar gooide hij het stuk pijlinktvis erin, terwijl hij Joan strak bleef aankijken.
Nog iets over de evolutie tot de koppotige octopus van vandaag.
Het mag langzaam duidelijk zijn dat koppotigen wonderlijke wezens zijn. De evolutie vanaf ongeveer een half miljard jaar geleden tot nu is zo mogelijk nog wonderlijker. Van nietige macarons/ zeeslakjes tot roofdieren.
Koppotigen zijn weekdieren. Dat maakt ze kwetsbaar voor andere dieren die ze zien en willen opeten. Schelpen waren het antwoord om zich te beschermen. Een specialiteit van de weekdieren was het vormen van een harde schelp waar ze in of onder gingen leven. In het begin leefden de weekdieren uitsluitend op de bodem. Met schelpen/ slakkenhuisjes konden ze echter opstijgen . Ze vulden de de schelpen met gas en veranderden in een ‘zeppelin’. Voortbewegen ging met een waterstraal. Door op te stijgen en in het water te gaan leven konden de koppotigen zich gaan voeden met andere dieren, het werden roofdieren.
Behalve als zeppelin jaagde een deel van de koppotigen ook als hovercraft en tank op de zeebodem. Al deze dieren zijn inmiddels uitgestorven (behalve de Nautilus, met zijn spiraalvormige schelp, het is niet duidelijk waarom). De schelpen werden te zwaar en te log. Maar belangrijker, de roof-koppotigen werden weggeconcurreerd door de vissen die steeds groter werden en betere wapens ontwikkelden: De zeppelins werden aangevallen en uiteindelijk verslagen door de vis-vliegtuigen! Bij de huidige octopus is de schelp volledig verdwenen, hij verloor daardoor vrijwel elke vaste vorm. De enige harde delen zijn de ogen en de bek. Daardoor past hij door een gat ter grootte van zijn eigen oogbol en kan zijn lichaam vrijwel elke vorm aannemen.
Buitenaards?
Sommigen zijn zo onder de indruk van octopussen dat ze zich afvragen of het wellicht buitenaardse wezens zijn!. Lees vooral dit interessante artikel en bekijk onderstaande, korte video. Let op de (schut)kleuren die een octopus kan aannemen.
onzekopthee 